Cuando las niñas vuelan alto

Díaz Reguera, Raquel (2017). Cuando las niñas vuelan alto, Barcelona: Lumen (4-8 anos).

Descrición do formato: álbum ilustrado de Raquel Díaz Reguera (Sevilla, 1974) escrito en lingua castelá, cuxa lectura é convencional. Ten 48 páxinas e fabricouse en cartoné. A cuberta presenta a tres nenas vestidas con prendas de diferentes cores, vivas e luminosas. Cada unha porta diferentes obxectos, o que leva a pensar que realizan actividades diversas. De esquerda a dereita, a primeira toca un violín, a do medio ten unha avioneta no alto da cabeza e vai caracterizada como unha piloto e a terceira ten un libro na man que está espallando letras e un paxaro no pelo, elemento que podería simbolizar a imaxinación. Cada unha representa un mundo diferente: o da música, o da literatura e o da aventura. O feito de que sexan tres leva a pensar na simboloxía que ten este número na tradición contística europea, onde moitas obras empregan este mesmo elemento, caso de Os tres porquiños ou Os tres desexos. Están sobre un chan con matices ocres, escasa vexetación e un fondo branco cun tenue estampado de puntos. Tamén atopamos o título, o nome da autora, da editorial e un adhesivo que nos informa de que é a 6º edición, acompañada dunha frase: “Las alas de las niñas no se ven, pero te harán volar muy alto”. A contracuberta está caracterizada por unha cor azul suave que representa o ceo. Nel están as tres rapazas sobrevoándoo nunha avioneta, cada unha coas súas calidades, como na cuberta. Debaixo delas aparece un fragmento da obra, o seu resumo e a editorial. Nas gardas, tanto iniciais coma finais, atopamos unha ilustración de moitas ás de bolboreta xuntas, de diversas cores, todas moi vivas, o que está adiantando o contido do libro. O animal seleccionado para ilustrar e acompañar este álbum é a bolboreta, xa que esta simboliza a liberdade e é considerado belo e “bo” pola sociedade. Na portada repítense os datos da cuberta e unhas ilustracións de ás do animal anteriormente nomeado e un paxaro. Á esquerda atopamos os datos bibliográficos sobre unha cor lisa e clara tamén. O texto do conto está en minúsculas. As verbas importantes ou destacables, aparecen en maiúsculas ou nun maior tamaño. As cores empregadas son da mesma gama que as da cuberta e contracuberta.

Contido: O título de Cuando las niñas vuelan alto pódenos levar a pensar na imaxinación e nos soños que teñen as nenas. Está relacionado co contido do texto. Primeiro presenta a tres nenas (Adriana, Jimena e Martina) con cadanseu soño. Despois contrapón a un señor chamado SIQUIERESPUEDES, que é o que tece as súas ás. É curioso que a autora reflectise nun home a figura redentora. Tal vez lle quixese dar o sentido de “aliado” feminista. As figuras dos antagonistas representan as dificultades e barreiras invisíbeis que sufrimos as mulleres. Estes son: DON NOLOCONSEGUIRÁS, SR. REFLEJOS, Señor-ITA, SRA. BELLEZAEXTERIOR e SR. DESIGUALDAD. O que fan estas personaxes é colocar pedras nas posesións das nenas para que non poidan voar. Estas pasan por unha crise pero ao liberarse das rochas, voan outra vez ben alto, alcanzando así os seus soños. 

A historia cóntaa un narrador heterodiexético, xa que presenta aos personaxes, introduce o conflito e pecha a historia. Tamén hai diálogos entre as personaxes. Estes reflicten como se senten as mozas e como van mudando o seu parecer. Carece de saltos no tempo, polo tanto posúe unha arquitectura textual lineal. O texto ten comparacións (ex: “ligera como una pluma”) e metáforas. A máis destacable é a das pedras. Estas representan todos os prexuízos e estereotipos que sofren as mulleres, que fan que nos vaiamos ancorando. Fan xogos de palabras, especialmente significativas en casos como o do responsable de coser as ás sexa das rapazas, SIQUIERESPUEDES.

As ilustracións constan de diferentes tipos de perspectivas: plano xeral, medio curto, enteiro e detalle, nos que aparecen todas as personaxes. A gama de cores é similar á da cuberta, sendo estes tons vivos e luminosos, menos os dos antagonistas. Eles e elas están representados cunha vestimenta negra e a pel azul, violeta e verde (coma as de bruxas, ogros ou outros monstros). Atopamos entón unha dualización, asimilando as cores brancas ao bo e as escuras ao malo. Ademais, os corpos destes son bicudos, carecen de formas redondeadas. Isto transmite rudeza e frialdade. Os antagonistas tamén teñen ás, pero estas pertencen a animais peor vistos pola sociedade, como son o morcego e a libélula. A lectura das ilustracións achéganos imaxes simbólicas, como a das protagonistas reflectidas distorsionadamente no espello, a aparición de animais ou obxectos que evocan a liberdade (paxaros, bolboretas, avionetas, nave espacial de marcianos…). As expresións faciais non son moi representativas, non se observan con claridade os seus sentimentos. Tamén hai debuxos a dobre páxina e outros que non e algúns que transmiten movemento, coma o das nenas correndo. 

Potencialidades educativas: a lectura deste conto é moi útil para traballar o empoderamento feminino, a superación das barreiras patriarcais, a abolición dos estereotipos de xénero, a idea social de desigualdade e beleza exterior, a autoimaxe, o autoconcepto e incluso a sororidade. Salientan todos estas temáticas polo enfoque de contraposición e perspectiva dicotómica:  bo-claro, malo-escuro, que tamén pode ser cuestionado.